تعاریف طرح مدیریت اضطراری
o وضعیت اضطراری
تعریف1: وضعیتی است که در اثر آن، افراد، تاسیسات و محیط زیست در معرض خطر جدی قرار میگیرند. این وضعیت اغلب در نتیجه نقص دستگاهها. یا خطاهای انسانی به وقوع میپیوندد. البته عوامل خارجی دیگر نظیر رعد و برق، طوفان، سیل، زلزله و جنگ نیز ممکن است سبب بروز آن گردند.
تعریف2: هر اتفاق غیر منتظره ای که توان وارد آوردن ضرر و زیان را داشته و امکان گسترش آن تا حدی است که افراد مجبور به متوقف کردن عملیات و ترک محل کار شوند.
تعریف3: وضعیت اضطراری رویداد برنامه ریزی نشده ای است که می تواند:
• فعالیت تجاری سازمان را متوقف کند.
• فعالیت های عملیاتی سازمان را قطع کند.
• سبب خسارات جانی، مالی یا محیطی گردد.
• تاسیسات سازمان را تهدید کند.
• دارایی های جامعه را تهدید کند.
o بحران
تعریف1: شدیدترین حالت بروز وضعیت اضطراری را گویند که شامل موارد زیر است:
• انفجار
• آتش‌سوزی گسترده
• نشت گازهای سمی در حد وسیع که جان افراد را در معرض تهدید قرار دهد.
• عوامل ناخواسته‌ای که منجر به قطع تولید گردد.
• نقض جدی قوانین عمومی نظیر قوانین ایمنی و زیست‌محیطی و احتمال وارد آمدن صدمه به ساکنین محیط اطراف
o مدیریت بحران
علمی کاربردی است که به وسیلة مشاهدة سیستماتیک بحران‌ها و تجزیه و تحلیل آنها در جستجوی یافتن ابزاری است که بوسیلة آنها بتوان از بروز بحران‌ها پیشگیری نمود و یا در صورت بروز آن در خصوص کاهش آثار، آمادگی لازم، امدادرسانی سریع و بهبود، اقدام نمود.
o سناریوی حادثه
برنامه ای از پیش تعیین شده است که در آن اتفاق اولیه، محدوده گسترش، پیامدها و نیز اقدامات لازم برای مقابله با یک حادثه فرضی تعیین میشود.
o مانور شرایط اضطراری
به اجرا درآوردن برنامه مقابله با شرایط اضطراری در یک حادثه فرضی
انواع وضعیتهای اضطراری
• وضعیت اضطراری انسانساخت
بیشتر وضعیتهای اضطراری در اثر وقوع خطاهای انسانی رخ میدهد. این خطاها ممکن است سهوی (در اثر عواملی چون بی توجهی و انحراف، عدم وجود آموزش کافی یا دستورالعملها، فقدان توانایی وکمبود انگیزه) و یا عمدی (جنگ، خرابکاری و ...) باشند.
• وضعیت اضطراری با منشاء طبیعی
زلزله، رانش زمین، صاعقه، گردباد و طوفان، موجهای دریایی، سیل، آتش‌سوزی طبیعی جنگلها و مراتع، و ... از جمله حوادث طبیعی هستند که میتوانند باعث بروز شرایط اضطراری گردند.
دستورالعملهای آمادگی و واکنش در شرایط اضطراری
به منظور اثربخشی یک طرح مدیریت اضطراری لازم است خطرات موجود شناسایی شوند، آنگاه پس از بررسی و طبقهبندی خطرات مختلف باید به منظور مقابله با هر یک از حوادث، روش اجرایی مناسب جهت واکنش در شرایط اضطراری تدوین شود. وجود این دستورالعملها در سازماندهی مناسب افراد و امکانات بسیار موثر خواهد بود.
پیاده سازی طرح
1. فاز 1 عملیات مقدماتی یا اقدامات قبل از وقوع (طرح پیشگیری)
بخش عمده یک طرح مدیریت اضطراری جامع، طرح پیشگیری میباشد. در این مرحله انواع وضعیتهای اضطراری محتمل شناسایی شده و برنامههای لازم برای آمادگی و واکنش در برابر انواع وضعیتهای اضطراری تدوین میگردد؛ از اینرو با بکارگیری تکنیکهای مهندسی ایمنی، خطرات قبل از وقوعشان شناسایی شده و به دنبال آن، جهت تدوین یک طرح مناسب برای مقابله با وضعیتهای اضطراری، منابع موجود سازماندهی میشوند.
1-1. ارزیابی ریسک
در در ارزیابی ریسک باید موارد زیر مشخص گردد:
نوع حادثه مورد انتظار، موقعیت محل حادثه، گازهای موجود در اطراف، تراکم جمعیت محل، خسارات و آلودگیهای ممکن و . . .
1-2. طرحها و برنامههای HSE
• تدوین خط مشی HSE
• تدوین، به کارگیری و نظارت بر اجرای دستورالعملها و مقررات HSE
• آموزش ایمنی (کارکنان جدید، کارکنان قدیم، آموزشهای اپراتوری)
• مانورهای ایمنی و آتشنشانی
• پیاده سازی استانداردهای ایمنی و بهداشت حرفهای
• طراحی پروانه های کاری
• اندازه گیری و پایش پیوسته آلاینده های محیط کار
• تدوین و به کارگیری برگه اطلاعات ایمنی مواد MSDS
• بررسی، گزارش دهی و تجزیه و تحلیل حوادث
• بازدیدهای دورهای HSE (بازرسی تجهیزات ایمنی، مراقبتهای بهداشتی و بررسی انجام ایمن کارها)
• ارزیابی HSE پیمانکاران
• استقرار تجهیزات ایمنی و آتشنشانی(دستگاههای سنجش آلایندههای محیطی، سیستم آلارم گاز خاموشکنندههای دستی و . . .)
• استقرار سیستمهای خودکار اعلام و اطفاء حریق
• استقرار سیستم آب آتشنشانی و تجهیز مرکز آتشنشانی با وسایل مناسب
• استقرار تجهیزات جلوگیری از گسترش / تجمع آلودگیها از جمله جمع کنندههای فیزیکی/ dispersantها
• تعیین خطوط تلفن اضطراری (خط آتش، ایمنی، اورژانس و بهداری)
فاز 2 اقدامات حین وقوع (طرح مقابله)
در فاز 1 برای مقابله با شرایط اضطراری محتمل برنامه ریزی لازم صورت میگیرد. در این فاز لازم است برنامه ریزی‌های انجام شده شکل اجرایی به خود بگیرد. به این ترتیب فاز مقابله با شرایط اضطراری شامل تمامی اقداماتی است که به منظور حفظ ایمنی افراد، تجهیزات و محیط زیست در موقع بروز حادثه به اجرا در می آید و برای رسیدن به هدف مذکور از لحظه آشکار شدن حادثه تا زمانی که ریسک های تهیه کننده به شرایط قابل قبول کاهش پیدا کند، ادامه مییابد.
سلسله عملیات اجرایی این فاز به شرح ذیل است:
2-1. اطلاع از حادثه اضطراری
هر یک از کارکنان موظفند به هنگام مشاهده حادثه با استفاده از وسایل ارتباطی موجود بلافاصله مراتب را به مرکز کنترل اضطراری گزارش دهند.لازم است کارکنان با محل استقرار وسایل ارتباطی در محلهای مختلف آشنایی کافی داشته باشند. لازم است یک نقشه از سایت تهیه شود که بر روی آن محل استقرار این تجهیزات مشخص شده باشد.
2-2. ارسال تجهیزات ایمنی و آتشنشانی
مسئول مرکز کنترل پس از اطلاع از وقوع حادثه و محل آن باید کلیه پرسنل ایمنی و آتشنشانی را با به صدا درآوردن زنگ مخصوص مطلع نموده و با دستور رئیس ایمنی و آتشنشانی/ رئیسHSE، نیروهای لازم را به محل اعزام نماید.
2-3. اعلام وضعیت اضطراری
چنانچه تشخیص داده شود که احتمال کنترل حادثه نیست باید بلافاصله مراتب به اطلاع رئیس ایمنی و آتش نشانی/ رئیسHSE یا نماینده وی برساند. همچنین لازم است افراد کمیته اضطراری در محل از پیش تعیین شدهای گرد هم آیند و با بررسی حادثه در صورت لزوم وقوع وضعیت اضطراری را اعلام نمایند. لازم است اعلام وضعیت اضطراری با استفاده از علائم دیداری و شنیداری مصوب و شناخته شده برای کلیه کارکنان انجام شود.
2-4. توقف اضطراری
برای جلوگیری از گسترش یک وضعیت اضطراری به وجود آمده، استفاده از سیستم توقف اضطراری ضروری است. با استفاده از این سیستم به هنگام وقوع حادثه میتوان قسمت های مختلف را از هم جدا نموده و یا از کار انداخت تا هرگونه جریان مواد خطرناک قطع شده و مواد موجود به محلهای امن تخلیه گردند.
2-5. نجات و درمان مصدومین و انجام کمکهای اولیه
علیرغم تمام تلاشهایی که به منظور کاهش صدمات انسانی در یک وضعیت اضطراری صورت میگیرد، احتمال اینگونه صدمات هیچگاه به صفر نمیرسد و حادثه ای اضطراری در اکثر اوقات با صدمات جانی همراه میباشد، به این منظور لازم است یک برنامه جامع جهت انجام عملیات نجات و درمان مصدومین در مجتمع موجود باشد.
2-6. تخلیه اضطراری
لازم است که مجتمع دارای یک روش اجرایی مدون به منظور تخلیه افراد غیر مسئول از مناطق حادثه دیده در وضعیتهای اضطراری باشد. این روش اجرایی توسط اداره ایمنی و آتشنشانی/ امورHSE تهیه و به کمک سایر واحدها و ادارات مجتمع به اجرا درمی آید. در این طرح باید مسئولیتهای افراد به هنگام اجرای برنامه تخلیه اضطراری و نیز مسیرهای ایمن تخلیه افراد و نقاط تجمع مشخص گردد. جهتهای امن تخلیه و انتقال افراد و دربهای خروج اضطراری باید با استفاده از تابلوهای سبز چشمکزن مشخص گردد. علاوه بر این لازم است محل استقرار تجهیزات ایمنی و آتشنشانی به درستی مشخص گردد. پس از تجمع افراد در پناهگاه ها و محلهای از پیش تعیین شده، سرشماری افراد و جستجوی مفقودین و نجات مصدومین صورت میگیرد.
2-7. اقدامات عمومی و اختصاصی مورد نیاز در شرایط اضطراری
3. فاز 3 عملیات پس از وقوع (طرح بازیابی)
راه حل کنترل و کاهش هزینه های یک وضعیت اضطراری اقدامی سریع به همراه یک برنامه از پیش تعیین شده می باشد. چون این برنامه طبق پیشبینی های انجام شده تدوین میشود، وجود نظارت و رهبری موثر مخصوصاً برای موارد پیشبینی نشده احتمالی بسیار حائز اهمیت است. سازماندهی مناسب، چنانکه قبلاً گفته شد، ضامن موفقیت هر برنامهای میباشد. به محض اینکه شرایط امنی برقرار شد باید عملیات این فاز پروژه انجام شود:
3-1. گزارش حادثه اضطراری (بررسی اولیه در محل)
تهیه گزارش در یک وضعیت اضطراری قبل از اینکه بسیاری از واقعیتها به فراموشی سپرده شوند بسیار اهمیت دارد؛ از اینرو لازم است مشاهدات اولیه در شرایط اضطراری به درستی ثبت و ضبط شوند. جمع آوری اطلاعات دقیقتر در فاز بعد انجام میشود.
3-2.پاکسازی محل حادثه
به منظور دست یافتن به یک بازیابی سریع اولین کاری که باید انجام گیرد آن است که فردی به عنوان مسئول عملیات پاکسازی وارد عمل شود. علاوه بر این لازم است لیستی از افراد به این منظور در دسترس باشد. این لیست نباید شامل افرادی باشد که در کمیته کنترل یا پشتیبانی و امداد در شرایط اضطراری عضویت دارند. قبل از انجام پاکسازی باید اطلاعات مورد نیاز برای تجزیه و تحلیل وضعیت اضطراری جمعآوری شده باشد.
3-3. تشکیل جلسه کمیته اضطراری
پس از وضعیت اضطراری و پاکسازی محل حادثه لازم است کمیته اضطراری تشکیل جلسه دهد و با استفاده از اطلاعاتی که از گزارش تهیه شده، به دست آمده به تجزیه و تحلیل حادثه اضطراری و ریشه یابی علل آن بپردازد. علاوه بر این لازم است نحوه عملکرد کمیته اضطراری و سایر افراد مجتمع در وضعیت اضطراری مورد بررسی قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت در طرح و اجرا مشخص گردد. علاوه بر این بررسی مناسب بودن تسهیلات و تجهیزات و نیز نحوه استفاده از پناهگاه ها، در بازنگری طرح و روزآمد کردن آن مفید خواهد بود.
3-4. بررسی آسیب های روانی ناشی از شرایط اضطراری
معمولاً به هنگام وقوع شرایط اضطراری سخت (وضعیت های بحرانی) بسیاری افراد دچار ترس و وحشت ناشی از حادثه میشوند که این وضعیت در آنها حالت ماندگار به خود گرفته و ممکن است تا مدتها پس از آن با کمترین تحریکی باعث به وجود آوردن حالتهای روانی در افراد شود. آماده کردن افراد جهت مواجهه با این حوادث و نیز مراقبتهای پس از حادثه به منظور جلوگیری از آسیبهای روانی جدی به افراد در این حالت از اهمیت خاصی برخوردار است.