الزامات ایزو 29001 (ISO TS 29001) - استاندارد تخصصی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی

نویسنده : محسن کردی زاده، نماینده مدیریت در HSE-MS و مدیر HSE شرکت پتروشیمی اروند

الزامات تکمیلی استاندارد ایزو 29001 که به الزامات  ایزو 9001 افزوده شده است شامل موارد زیر می باشد:

 0-5- هدف از این مشخصه فنی

هدف از این مشخصه فنی ایجاد سیستم مدیریت کیفیتی است که با تاکید بر پیشگیری از خطا و کاهش انحرافات و ضایعات در زنجیره تامین و ارائه دهندگان خدمت ، زمینه را برای بهبود مداوم فراهم می آورد.

این مشخصه فنی، به همراه الزامات خاص مشتری ، الزامات اساسی سیستم مدیریت کیفیت را برای سازمان هایی که این مدرک را پذیرفته اند تعریف می نماید.

قصد بر آن است که با استفاده از این مشخصه فنی ، از ممیزی های مکرر صدور گواهینامه جلوگیری شده و رویکرد مشترکی در مورد سیستم مدیریت کیفیت برای صنایع نفت ، پتروشیمی و گاز طبیعی فراهم آید.

صنایع نفت ، پتروشیمی و گاز طبیعی – سیستم های مدیریت کیفیت خاص صنعت – الزامات برای سازمان های تامین کننده محصول و خدمات

1-       دامنه

1-1  کلیات

1-1-1-  دامنه

این مشخصه فنی ، سیستم مدیریت کیفیت را برای سازمان های تامین کننده محصول و خدمات جهت صنایع نفت ، پتروشیمی و گاز طبیعی تعریف می کند.

متون داخل کادر مطابق متن اصلی استاندارد ISO9001:2000 می باشند.الزامات تکمیلی خاص برای صنعت نفت ، پتروشیمی و گاز طبیعی خارج از کادر هستند.

1-2-1- کاربرد – تکمیلی

در صورتیکه کناره گذاری هایی صورت می گیرد، ادعای انطباق با این مشخصه فنی هنگامی قابل قبول است که محدود به الزامات زیر بندهایی که در ذیل لیست شده اند ، باشد و همچنین آن دسته از کناره گذاری هایی که توانایی و مسئولیت سازمان را در توسعه محصولی که الزامات مشتری و الزامات قانونی قابل اجرا را برآورده می سازد تحت تاثیر قرار ندهد.

7-3- طراحی و توسعه

7-5-1- کنترل ارائه خدمات

7-5-2- صحه گذاری فرآیندهای تولید و ارائه خدمت

7-5-4- اموال مشتری

3-اصلاحات و تعاریف

3-1-تعاریف و اصلاحات برای صنایع نفت ، پتروشیمی و گاز طبیعی

برای مقاصد این مشخصه فنی و اصلاحات و تعاریف ارائه شده در استاندارد ISO9000:2005 و موارد زیر باید مورد استفاده قرار گیرند.

3-1-1- معیارهای پذیرش

حدود مشخص شده قابلیت پذیرش برای ویژگی های فرآیند یا محصول.

3-1-2-بازرسی جهت پذیرش

اثبات برآورد شدن الزامات مشخص شده در خلال پایش و اندازه گیری محصولات

3-1-3- کالیبراسیون

مقایسه و تنظیم نسبت به یک استاندارد با دقت معلوم

3-1-4-ویژگی کنترلی

روش مدون سازمان برای انجام یک فعالیت در شرایط تحت کنترل به منظور دستیابی به انطباق با الزامات مشخص شده.

3-1-5-تحویل

زمان و مکانی که در آن انتقال مالکیت که توافق شده است حادث شود.

3-1-6- معیارهای پذیرش طراحی

حدود تعریف شده برای ویژگی های از مواد ، محصولات یا خدمات که توسط خود سازمان ، مشتری یا براساس ویژگی های کاربردی به منظور انطباق با طراحی محصول، تعریف می شوند.

3-1-7- صحه گذاری طراحی

فرایند تائید یک طرح با انجام آزمایش هایی به منظور اثبات انطباق محصول با الزامات طراحی.

3-1-8-تصدیق طراحی

فرایند بررسی نتیجه یک فعالیت طراحی یا توسعه به منظور تعیین انطباق با الزامات مشخص شده.

3-1-9- عدم انطباق میدانی

عدم انطباق محصول که پس از تحویل یا شروع استفاده از آن شناسایی شده اند.

3-1-10- معیارهای پذیرش تولید

حدود تعریف شده توسط سازمان برای ویژگی های از مواد ، محصولات و خدمات به منظور دستیابی به انطباق با الزامات تولیدی و ارائه خدمات.

3-1-11- پیشنهاد مناقصه

پیشنهادی که توسط یک سازمان در پاسخ به دعوت برای ارائه یک محصول آماده می شود.

4- سیستم مدیریت کیفیت

4-1- الزامات عمومی

4-1-1- فرآیندها و / یا خدمات برونسپاری شده

سازمان باید مسئولیت تطابق محصول را با الزامات خاص در زمانی که فرآیندها برونسپاری شده اند حفظ نماید.

4-2- الزامات مستند سازی

4-2-1- کلیات

4-2-2-نظامنامه کیفیت

4-2-2-1-نظامنامه کیفیت - تکمیلی

نظامنامه کیفیت باید نحوه در نظرگیری هر یک از الزامات خاص این مقررات فنی، شامل الزامات ISO9110:2000 و الزامات تکمیلی را مشخص نماید.

4-2-3- کنترل مداررک

4-2-3-1-کنترل مدارک – تکمیلی

به منظور شناسایی مدارک الزام شده در سیستم مدیریت کیفیت و وضعیت ویرایش جاری آنها ، باید از یک فهرست مرجع یا ویژگی کنترلی معادل استفاده نمود.

4-2-3-2- کنترل تغییرات مدارک – تکمیلی

تغییرات مدارک باید توسط همان واحدهای سازمانی که بازنگری و تصویب اولیه را انجام داده اند ، مورد بازنگری و تصویب قرار گیرد.

4-2-4-کنترل سوابق

4-2-4-1-کنترل سوابق – تکمیلی

روش اجرایی مدون باید واحدهای سازمانی مسئول جمع آوری و نگهداری سوابق را مشخص نماید.

سوابقی که الزام شده در استانداردهای محصول مختص صنعت الزام شده اند ، باید برای دوره زمانی که کمتر از مدتی که توسط استاندارد صنعتی مشخص شده نگهداری نشود یا یک دوره 5 ساله نگهداری گردند.

5-مسئولیت مدیریت

5-1-تعهد مدیریت

5-2-تمرکز بر مشتری

5-3-خط مشی کیفیت

5-3-1-خط مشی کیفیت – تکمیلی

مدیریت ارشد باید تصویب خط مشی کیفیت را مدون نماید.

5-4-طرح ریزی

5-4-1-اهداف کیفیت

5-4-2-طرح ریزی سیستم مدیریت کیفیت

5-5-مسئولیت اختیار و ارتباطات

5-5-1- مسئولیت و اختیار

5-5-2-نماینده مدیریت

5-5-3- ارتباطات درون سازمانی

5-6-بازنگری مدیریت

5-6-1-کلیات

5-6-1-1- کلیات – تکمیلی

بازنگری مدیریت باید در هر سال ، حداقل یک بار انجام شود.

5-6-2-ورودی های بازنگری مدیریت

یادآوری 1: زیربند5-6-2ج) همراه بند با 8-4 ج)روندهای عدم انطباق محصول را شامل می شود.

یادآوری 2:زیربند5-6-2 و) شامل تغییرات استانداردهای قابل کاربرد در صنایع نفت، پتروشیمی و گاز طبیعی می باشد.

یادآوری 3:زیر بند5-6-2 ج)در موارد مقتضی ، شامل گزارشات و آنالیزهای عدم انطباق های میدانی می باشد.

5-6-3-خروجی های بازنگری

6-مدیریت منابع

6-1-فراهم آوری منابع

6-2-منابع انسانی

6-2-1- کلیات

6-2-2-صلاحیت ،آگاهی و آموزش

6-2-1-1-آموزش – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را به منظور شناسایی نیازهای آموزشی و تامین منابع برای آموزش کارکنانی که فعالیت های مرتبط با سیستم مدیریت کیفیت را انجام می دهند برقرار نماید.الزامات آموزش باید آموزش سیستم مدیریت کیفیت و آموزش شغلی پرسنل را تامین نماید. تواتر آموزش باید توسط سازمان تعیین گردد.

یادآوری 1: بند6-2-2-1 آموزش حین شغل را در مورد هر شغل جدید یا اصلاح شده تاثیر گذار بر کیفیت محصول را برای کارکنان شامل کارکنان قراردادی یا کارکنان پیمانکار فراهم می نماید.

یادآوری 2: بند 6-2-2-1 شامل فرآیندی برای اندازه گیری میزان آگاهی کارکنان از مفهوم و اهمیت فعالیت هایشان و اینکه می دانند چگونه در رسیدن به اهداف کیفی سهیم هستند می گردد.

6-3-زیر ساخت

6-4- محیط کار

یادآوری : بند 6-4 شامل نگهداری از حریم سازمان از لحاظ نظم ، نظافت و تعمیرات مطابق نیازهای محصول و فذآیند تولید می باشد.

7-تحقق محصول

7-1- طرح ریزی تحقق محصول

7-1-1-طرح ریزی تحقق محصول – تکمیلی

در صورتی که الزامات محصول از منابع خارجی تامین می شوند ، سازمان باید روش هایی را تضمین کرده و ویژگی های کنترلی مورد استفاده جهت تبدیل این الزانات به فرآیند تحقق محصول ایجاد نماید.

7-2-فرآیندهای مرتبط با مشتری

7-2-1-تعیین الزامات مربوط به محصول

7-2-2-بازنگری الزامات مربوط به محصول

7-2-1-1-بازنگری الزامات مربوط به محصول – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را به منظور بازنگری الزامات مربوط به محصول تعیین نماید.

7-2-3- ارتباط با مشتری

7-3-طراحی و توسعه

7-3-1-طرح ریزی طراحی و توسعه

7-3-1-1-طرح ریزی طراحی و توسعه – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی برای طراحی محصول را ایجاد نماید.

در صورتیکه طراحی و توسعه به برون سازمان واگذار شده باشد، سازمان باید اطمینان حاصل کند که تامین کننده الزمات بند 7-3 را برآورده نموده و شواهدی دال بر برآورده شدن الزامات توسط تامین کننده را فراهم نماید.

7-3-1-2-مستند سازی طراحی – تکمیلی

مستند سازی طراحی باید شامل روش ها، فرضیات ، فرمول ها و محاسبات باشد.

7-3-2-ورودی های طراحی و توسعه

7-3-2-1-ورودی های طراحی و توسعه – تکمیلی

سازمان باید الزامات ورودی طراحی محصول را شناسایی ، مدون و بازنگری کند.ورودی های طراحی و توسعه باید الزامات مشخص شده توسط مشتری را شامل شوند.

7-3-3-خروجی های طراحی و توسعه

7-3-3-1-خروجی های طراحی و توسعه – تکمیلی

خروجی های طراحی و توسعه باید مدون باشند.

7-3-4-بازنگری طراحی و توسعه

7-3-4-1-بازنگری طراحی و توسعه – تکمیلی

بازنگری نهایی طراحی باید یرگزار و مدون شود.فرد(افرادی) غیر از شخص (اشخاصی) که طرح اولیه را ایجاد کرده اند باید طرح نهایی را تصویب نمایند.

7-3-5-تصدیق طراحی و توسعه

یادآوری: فعالیت های تصدیق طراحی شامل یک یا چند مورد از موارد زیر می باشد:

الف) تائید دقت نتایج طراحی به واسطه انجام محاسبات جایگزین

ب) بازنگری مستندات خروجی طراحی به طور مستقل از فعالیتهای بند 7-3-4

ج) مقایسه طرح های جدید با طرح های مشابه به اثبات رسیده.

7-3-6-صحه گذاری طراحی و توسعه

یادآوری : صحه گذاری طراحی می تواند شامل یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

الف) انجام آزمایش ها بر روی نمونه

ب) انجام آزمایش های کارکردی و یا عملیاتی بر روی محصولات تولیدیچ

ج)انجام آزمایشهای مشخص شده در استانداردهای صنفی و یا الزامات قانونی

د)انجام آزمایش ها و بازنگری های عملکرد میدانی

7-3-7- کنترل تغییرات طراحی و توسعه

7-3-7-1- کنترل تغییرات طراحی و توسعه – تکمیلی

تغییرات طراحی و توسعه ، از جمله تغییرات مستندات طراحی ، باید ملزم به کنترل هایی مشابه طراحی و توسعه اولیه و مستندسازی طراحی باشند.

7-4- خرید

7-4-1 فرآیند خرید

7-4-1-1-فرآیند خرید تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را برای فرآیند خرید و انتخاب تامین کنندگان ایجاد نماید.

یادآوری : محصولات خریداری شده شامل کلیه محصولات و خدماتی می شوند که بر الزامات مشتری تاثیر می گذارد .

7-4-1-2- معیارهای انتخاب ، ارزیابی و ارزیابی مجدد تامین کننده

نعیارهای انتخاب ، ارزیابی و ارزیابی تامین کنندگان باید شامل یک یا چند مورد از موارد زیر باشند:

الف) بازرسی محصول نهایی تامین کننده توسط سازمان در محل تامین کننده.

ب) بازرسی محصول نهایی تامین کننده با الزامات خرید سازمان

ج) مراقبت از انطباق تامین کننده با الزامات خرید سازمان

د) تصدیق انطباق سیستم مدیریت کیفیت تامین کننده با یک استاندارد / مشخصه فنی سیستم مدیریت کیفیت بین المللی به رسمیت شناخته شده توسط سازمان.

یادآوری : در صورت وجود رابطه شراکتی ، مالکیت ، یا وابستگی با تامین کنندگان ، سازمان به ملاحظاتی از جمله تداوم سیسنم مدیریت کیفیت تامین کننده و اثربخشی آن توجه نماید.

7-4-1-3- فرآیندهای تامین شده توسط تامین کنندگتن که نیاز به صحه گذاری دارند – تکمیلی

در صورتی که سازمان تصمیم بگیرد که هر یک از فرآیندهایی را که به صحه گذاری نیاز دارد برنسپاری کند سازمان باید تامین کننده را ملزم به برآورده سازی الزامات بند 7-5-2 در موارد مقتضی نماید..

7-4-2-1- اطلاعات خرید

اطلاعات خرید که در اختیار تامین کننده قرار می گیرد باید مدون شده و مشخصات محصولی که قرار است خریداری شود شامل موارد ذکر شده در بند 7-4-2- و همچنین موارد زیر را توصیف نماید:

الف) نوع ، سطح ، درجه یا دیگر شناسه های دقیق محصول و

ب)عنوان یا سایر شناسه های مثبت و موضوعات مرتبط با مشخصات ، نقشه ها ، الزامات فرآیند ، دستورالعمل های بازرسی و سایر داده های فنی مرتبط.

7-4-3-تصدیق محصول خریداری شده

7-4-3-1- تصدیق محصول خریداری شده – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را برای تصدیق محصول خریداری شده ایجاد کند. سازمان باید سوابق فعالیت های تصدیق را نگهداری کند.

7-5-تولید و ارائه خدمات

7-5-1-کنترل تولید و ارائه خدمات

7-5-1-1-کنترل تولید و ارائه خدمت – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را ایجاد نماید تا چگونگی فعالیت های انجام شده در راستای کنترل تولید و ارائه خدمت را توصیف نماید.

7-5-1-2- کنترل های فرآیندی – تکمیلی

کنترل های فرآیندی باید به صورت برگه های مسیر، کارت های گردان، چک لیست ها ، برگه های فرآیند با سایر اشکال ویژگی های کنترلی و استانداردها / قوانین مرجع گردند. مستندات کنترل فرآیندی باید شامل دستورالعمل های مرجع ، برگه های کارگاهی و معیارهای پذیرش برای فرآیندها ، آزمایش ها ، بازرسی ها و نقاط بازرسی که مشتری مجوز توقف یا مشاهده رادارد باشند.

7-5-2- صحه گذاری فرآیندهای تولید و ارائه خدمات

7-5-2-1- صحه گذاری فرآیندهای تولید و ارائه خدمت – تکمیلی

سازمان باید آن فرآیندهایی را که نیازمند صحه گذاری تشخیص داده شده اند را توسط مشخصه های قابل کاربرد محصول ، صحه گذاری نماید. اگر چنین فرآیندهایی شناسایی نشده اند یا مشخصه تولیدی مرتبطی وجود ندارد فرآیندهای نیازمند صحه گذاری در صورتی که برای محصول قابل کاربرد باشد حداقل شامل آزمون غیرمخرب جوشکاری و عملیات حرارتی باشند.

7-5-3- شناسایی و قابلیت ردیابی

7-5-3-1- شناسایی و قابلیت ردیابی – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را به منظور شناسایی و ردیلبی محصول با روش های مناسب از مرحله دریافت مواد و در طول مراحل تولید ، تحویل و نصب ، به گونه ای که توسط سازمان ، مشتری و مشخصات کاربردی محصول الزام شده است ایجاد نماید.

7-5-3-2- نگهداری و تعویض ، شناسایی و ردیابی

ویژگی های کنترلی باید شامل الزاماتی برای نگهداری یا تعویض علائم و سوابق شناسایی و ردیابی باشند.

7-5-3-3- وضعیت محصول – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را به منظور شناسایی وضعیت محصول ایجاد نماید.

7-5-4- دارایی مشتری

7-5-4-1- دارایی مشتری – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را به منظور تصدیق ، انبارش ، نگهداری و کنترل دارایی مشتری ایجاد نماید.

7-5-5- حفاظت از محصول

7-5-5-1- حفاظت از محصول - تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را برای توصیف روش های بکار رفته شده برای نگهداری و حفظ انطباق محصول به منظور انجام فعالیت های بند 7-55 ایجاد نماید.

7-5-5-2- ارزیابی دوره ای انبارش – تکمیلی

به منظور مشخص شدن خرابی ، شرایط محصول یا اجزاء تشکیل دهنده آن که در انبار موجودند باید در فواصل زمانی معینی مورد ارزیابی قرار گیرد.

یادآوری: 7-5-5-2- شامل استفاده از یک سیستم کنترل موجودی به منظور بهینه کردن زمان گردش موجودی و حصول اطمینان از گردش انبار مانند (FIFO)

7-6- کنترل وسائل پایش و اندازه گیری

7-6-1-کنترل ابزارهای پایش و اندازه گیری – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را به منظور کنترل ، کالیبره کردن و نگهداری ابزارهای پایش و اندازه گیری نماید.ویژگی های کنترلی باید شامل نوع ابزار ، شناسه منحصر به فرد ابزار ، موقعیت ابزار ، تواتر کنترل ها ، روش کنترل و معیارهای پذیرش باشند.

7-6-2- شرایط محیطی

سازمان باید از اینکه شرایط محیطی در حین انجام کالیبراسیون ، بازرسی ها ، اندازه گیری ها و آزمایش ها مناسب است اطمینان حاصل نماید.

یادآوری : سوابق فعالیت کالیبراسیون / تصدیق برای کلیه گیج ها ، تجهیزات اندازه گیری و آزمایش که برای فراهم آوردن شواهد انطباق محصول با الزامات از پیش تعیین شده مورد نیاز می باشند از جمله تجهیزات متعلق به کارکنان و مشتری بایستی موارد ذیل را شامل شوند:

-       شناسایی تجهیزات ، از جمله استاندارد اندازه گیری که تجهیزات در قیاس با آن کالیبره شده اند

-       ویرایش های متعاقب تغییرات مهندسی

-       هر نوع قرائتی که خارج از ویژگی های تثبیت شده برای کالیبراسیون / تصدیق دریافت شده باشد

-       ارزیابی پیامد شرایط خارج از ویژگی های تثبیت شده

-       مطلع ساختن مشتری چنانچه نسبت به اندازه گیری محصول یا مواد تحویل داده شده شک و شبهه وجود دارد.

8- اندازه گیری ، تجزیه و تحلیل و بهبود

8-1- کلیات

8-2-پایش و اندازه گیری

8-2-1-رضایت مشتری

8-2-2-ممیزی داخلی

8-2-2-1-ممیزی داخلی – تکمیلی

برنامه ریزی ممیزهای داخلی باید به گونه ای باشد که حداقل سالی یکبار توسط کارکنان مستقل از کسانی که فعالیت های مورد ممیزی را انجام می دهند و یا نظارت مستقیم بر آن را دارند برگزار شوند.

8-2-2-2- زمان ارائه پاسخ – تکمیلی

سازمان باید زمان های پاسخ به منظور اصلاح عدم انطباق های مشاهده شده را تعیین نماید.

یادآوری : استاندارد ISO19011 جایگزین استاندارد ISO10011 شده است.

8-2-3- پایش و اندازه گیری فرآیندها

یادآوری: 8-2-3شامل نگهداری سوابق تاریخ های موثر بر اجرای تغییرات فرآیند است.

8-2-4-پایش و اندازه گیری محصول

8-2-4-1-پایش و اندازه گیری محصول – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی را برای پایش و اندازه گیری ویژگی های محصول ایجاد نماید.

8-2-4-2-پذیرش نهایی محصول

کارکنانی غیر از کسانی که تولید مواد یا محصولات را انجام می دهند یا نظارت مستقیم بر آن دارند باید بازرسی پذیرش نهایی را در مراحل برنامه ریزی شده فرآیند تحقق محصول انجام دهند.

8-3- کنترل محصول نامنطبق

8-3-1- ترخیص یا پذیرش محصول نامنطبق – تکمیلی

فرآیند ارزیابی ، ترخیص و پذیرش محصول نامنطبق باید شامل یک یا چند یک از موارد زیر باشد:

الف) پذیرش محصولاتی که معیارهای پذیرش تولید را برآورده نمی کنند با فرض اینکه :

-       محصولات معیارهای پذیرش طراحی را برآورده کنند

-       انحرافات مشاهده شده در معیارهای پذیرش برای برآورده کردن معیارهای پذیرش طراحی ، غیرضروری تشخیص داده شوند یا

-       جهت برآورده کردن معیارهای پذیرش طراحی پذیرش تولید محصولات تعمیر یا دوباره کاری شوند

ب) پذیرش محصولتی که معیارهای پذیرش طراحی اولیه را برآورده نمی کنند با فرض اینکه :

- معیارهای پذیرش طراحی بر طبق بند 7-3-7 تغییر کنند

- مواد یا محصولات معیارهای جدید پذیرش طراحی را برآورده کنند

8-3-2- تجزیه و تحلیل عدم انطباق میدانی – تکمیلی

روش اجرائی مدون محصول نامنطبق باید شامل الزاماتی برای شناسایی مستندسازی و گزارش دهی رویدادهای مرتبط با عدم انطباق های میدانی یا خطاهای محصول باشد. روش اجرائی مدون باید اطمینان دهد که تجزیه و عدم انطباق های میدانی محصول تامین شده یا شواهد مدون پشتیبانی کننده عدم انطباق به منظور تسهیل تعیین علت عدم انطباق در دسترس است.

8-3-3- آگاه سازی مشتری

سازمان باید مشتریان را در صورتی که محصولی معیارهای پذیرش طراحی را برآورده نمی کند آگاه سازد. سازماباید سوابق چنین آگاه سازی هایی را نگهداری نماید.

8-4- تجزیه و تحلیل داده ها

8-4-1-تجزیه و تحلیل داده ها – تکمیلی

سازمان باید ویژگی های کنترلی جهت شناسایی و استفاده از تکنیک هایی برای تجزیه و تحلیل داده ها ایجاد نماید.

8-5-بهبود

8-5-1-بهبود مداوم

8-5-2-اقدام اصلاحی

8-5-2-1- اقدام اصلاحی – تکمیلی

سازمان باید اطمینان یابد که هر اقدام اصلاحی اثربخش است.

8-5-2-2- زمان پاسخگویی

سازمان باید زمان های پاسخ مرتبط با اقدام اصلاحی را شناسایی کند.

8-5-3-اقدام پیشگیرانه

8-5-3-1اقدام پیشگیرانه – تکمیلی

سازمان باید اطمینان یابد که هر اقدام پیشگیرانه اثربخش است.