آشنایی با سری استاندارد 3834

                                                                                     

این استاندارد شامل 6 بخش است که تمامی آنها به همت مشترک دوستان سازمان استاندارد و انجمن جوشکاری و تستهای غیر مخرب به استاندارد ملی تبدیل شده اند.

سری استانداردهای ایزو 3834

 الزامات کیفیتی جوشکاری ذوبی مواد فلزی- قسمت اول: معیاری برای انتخاب سطح مناسبISIRI/ISO 3834-1

 الزامات کیفیتی جوشکاری ذوبی مواد فلزی- قسمت دوم: الزامات کیفیتی جامع :ISIRI/ISO 3834-2 

 الزامات کیفیتی جوشکاری ذوبی مواد فلزی- قسمت سوم: الزامات کیفیتی استاندارد :ISIRI/ISO 3834-3 

 الزامات کیفیتی جوشکاری ذوبی مواد فلزی- قسمت چهارم: الزامات کیفیتی ابتدایی: ISIRI/ISO 3834-4 

الزامات کیفیتی جوشکاری ذوبی مواد فلزی- قسمت پنجم: مستنداتی که برای ادعای انطباق با الزامات کیفیتی استانداردهای ملی ایران

 ایزو، 3864-2، 3834-3 یا  3834-4   پیروی ازآنها لازم است  ISIRI/ISO 3834-5

 الزامات کیفیتی جوشکاری ذوبی مواد فلزی- قسمت ششم: راهنمایی هایی برای استقرار استاندارد ایران :ISIRI/ISO 3834-6 

قسمتهای اول، پنجم و ششم آن همانطور که از عنوانشان پیداست راهنما هستند

اما قسمتهای دو، سه و چهار مضمون اصلی مورد نظر ما را پوشش میدهند

از آنجایی که جوشکاری در صنایع مختلف دارای سطح اهمیت متفاوتی است نمیتوان یک سیستم مدیریت کیفیت را برای همه صنایع بصورت مشترک و همسان بکار برد

مثلا الزامات کیفیت جوش برای یک کارگاه ساخت سازه های ساختمانی با یک کارگاه ساخت مخازن تحت فشار متفاوت است.

بر همین اساس سازمان ایزو سه سطح مختلف الزامات کیفی را معرفی کرد:

- سطح الزامات کیفیتی جامع، بالاترین سطح کیفی (بخش دوم استاندارد)

- سطح الزامات کیفیتی استاندارد،  سطح کیفی میانه (بخش سوم استاندارد)

- سطح الزامات کیفیتی ابتدایی، پایین ترین سطح کیفی (بخش چهارم استاندارد)

مسلما سطح کیفیتی جامع دو سطح دیگر را بطور کامل پوشش میدهد

 

اولین الزامی که استاندارد مطرح کرده بحث بازنگری الزامات یا همان قرارداد و بعد از آن بازنگری طراحی است

حتما شما نیز بعنوان بازرس با موارد متعددی برخورد کردید که یک سازنده بدون داشتن شرایط یا امکانات لازم در مناقصه شرکت کرده و برنده هم شده است و در هنگام اجرای کار مشکلات زیادی را برای خود و کارفرما و البته بازرس ایجاد کرده است ویا مواردی که طرح ایراد داشته و در وسط کار به این ایراد رسیده و روند کار تا بازنگری و یافتن راه حل مناسب متوقف شده است.

سازنده بايد خواسته هاي قراردادي و داده هاي طراحي را كه توسط خريدار يا سازنده تهيه شده است بازنگري نمايد. اين كار براي اطمينان يافتن از اينكه كليه اطلاعات لازم براي شروع عمليات ساخت قبل از شروع كار در دسترس ميباشد

لازم است. سازنده بايد توانايي خود را براي انجام خواسته هاي جوشكاري قرارداد اثبات نمايد و اطمينان دهد براي كليه فعاليتهاي كيفيتي مربوطه، برنامه ريزي مناسب دارد.

بازنگري قرارداد توسط سازنده انجام ميگيرد تا توانايي اجراي قرارداد را تاييد نمايد.

استانداردهاي مورد استفاده بهمراه هرگونه خواسته هاي تكميلي

مشخصات روش جوشكاري، روشهاي NDT و روشهاي عمليات حرارتي

دسترسي به تاييديه هاي روش جوشكاري

تاييديه هاي پرسنل

عمليات حرارتي بعد از جوشكاري (PWHT)

بازرسي و آزمايشات

انتخاب، شناسايي و يا قابليت رديابي براي مواد، جوشكاران و جوش ها

ترتيبات كنترل كيفيت به انضمام بازرس مستقل (شخص ثالث)

ديگر خواسته هاي جوشكاري مثل آزمايش مواد مصرفي، اندازه گيري فريت باقيمانده، پيري و هيدروژن باقيمانده

شرايط محيطي وابسته به جوشكاري در محل نظير درجه حرارت بسيار پايين

پيمانكاران فرعي

اقدام بر روي موارد غير منطبق

 

 (اینها گزیده ای از متن استاندارد است حتما به متن کامل مراجعه شود)

موارد بازنگری طراحی:

موقعيت دسترسي و ترتيب جوشها

عمليات سطحي و پروفيل جوش

مشخصات فلز پايه و خصوصيات طرح اتصال

پشت بند دايمي

جوشهايي كه بايد در كارگاه انجام شود يا در جاي ديگر

ابعاد و جزييات آماده سازي اتصال و اتصال كامل شده

استفاده از روشهاي خاص نظير نفوذ كامل بدون پشت بند به هنگامي كه جوشكاري فقط از يك طرف انجام ميشود

كيفيت جوش و خواسته هاي مورد قبول

ديگر خواسته هاي مخصوص نظير قابل قبول بودن عمليات حرارتي يا چكش كاري

 

الزام بعدی مربوط به پیمانکاران فرعی است.

درصورتیکه سازنده بخشی از کار را به پیمانکار فرعی واگذار نماید باید بتواند اثبات کند که آن پیمانکار الزامات استانداردی مربوط به همان بخش از کار را برآورده خواهد کرد

كليه مشخصات و خواسته هاي مرتبط بايد از طرف سازنده به پيمانكار فرعي داده شود.

پيمانكار فرعي بايد مدارك و دلايلي را مبني بر رعايت مشخصات و خواسته هاي مرتبط ارائه دهد.

مسئوليت كار پيمانكار فرعي با سازنده است.

سازنده بايد مطمئن باشد كه پيمانكار فرعي قادر به انجام خواسته هاي كيفيتي قرارداد ميباشد.

داده هاي مربوط به بازنگري قرارداد و طراحي كه توسط سازنده تهيه شده بايد به پيمانكار فرعي داده شود.

هنگامي كه طراحي يك سازه به پيمانكار فرعي محول ميشود خواسته هاي اضافي مشخص نيز در اختيار پيمانكار قرار گيرد.

بخش بعدی مربوط به پرسنل جوشکاری میشود.

در این بخش به دو مجموعه مهم پرسنل جوشکاری یعنی جوشکاران و هماهنگ کننده جوش اشاره میکند.

 

سازنده بايد پرسنل كافي و صلاحيت دار براي برنامه ريزي، اجرا و نظارت فعاليتهاي جوشكاري را طبق خواسته هاي مشخص شده داشته باشد.

كليه جوشكاران و اپراتورهاي جوشكاري بايد داراي تاييديه بر اساس استاندارد ISO 9606 با تاريخ معتبر باشند.

  سازنده باید بر اساس استاندارد ISO 14731 پرسنل هماهنگ جوشکاری در اختیار داشته باشد تا پرسنل جوشکار مشخصات روش جوشکاری ها و دستور کارهای لازم را در اختیار داشته باشد . کارها به طور صحیح انجام و کنترل شود افرادی که دارای مسیولیت برای فعالیت های کیفیتی میباشند باید اختیار لازم برای انجام فعالیت های ضروری را دارا باشد

 وظایف روابط فی ما بین و محدوده مسیولیت هر فرد باید به طور واضح معین باشد.

استاندارد ملی ایران ایزو 3834-4

استاندارد ملی ایران ایزو 3834-3

استاندارد ملی ایران ایزو 3834-2

عنصر

تایید صلاحیت لازم است

جوشکارها و اپراتورهای جوشکاری

الزام خاصی ندارد

لازم است

کارکنان هماهنگ کننده جوش

بخش بعدی موضوع پرسنل بازرسی و آزمون است.

سازنده بايستي بر طبق خواسته هاي مشخص شده، پرسنل كافي و صلاحيت دار در رابطه با برنامه ريزي، اجرا، نظارت، بازرسي، آزمون و امتحان فعاليتهاي جوشكاري را در اختيار داشته باشد.

پرسنل انجام آزمايشات غير مخرب بايد طبق استاندارد ISO9712  تاييد شوند.

 

تجهيزات توليدي و آزمايش

تجهيزات زير در هنگام نياز بايد در دسترس باشد:

منبع جريان يا ماشينهاي ديگر

تجهيزات آماده سازي اتصال و برش به انضمام برش حرارتي

تجهيزات پيشگرم وعمليات حرارتي بعد از جوش شامل نمايشگر حرارت

جيگ و فيكسچر ها

جرثقيل و وسايل حمل و نقل براي محصولات جوشكاري شده

تجهيزات محافظت از پرسنل و ديگر تجهيزات ايمني كه مستقيما در جوشكاري استفاده ميشوند

كوره و گرم كن دستي براي عمليات بر روي مواد مصرفي جوش

تجهيزات تميزكاري

لوازم مربوط به آزمايشات مخرب و غير مخرب

 

 

شرح تجهيزات

سازنده بايد يك ليست از تجهيزات اساسي براي جوشكاري داشته باشد. اين ليست شامل تجهيزات عمده و اساسي جهت ارزيابي توانايي و قابليت كارگاه جوشكاري ميباشد. براي مثال شامل:

ظرفيت بزرگترين جرثقيلها

اندازه قطعاتي كه در كارگاه قابل عمليات ميباشد.

ظرفيت تجهيزات جوشكاري مكانيزه يا اتوماتيك

ابعاد و حداكثر دماي كوره ها براي عمليات حرارتي بعد از جوشكاري

ظرفيت دستگاه هاي فرم دهنده، خم كننده و برشكاري

ديگر تجهيزات جهت مشخص شدن توانايي كلي براي مثال، تعداد منبع جريانها براي روشهاي مختلف جوشكاري

 

مناسب بودن تجهيزات

تجهيزات بايد براي كاربردهاي مورد نظر مناسب باشند. تاييديه جهت تجهيزات جوشكاري و حرارتي معمولا مورد نياز نيست مگر آنكه در قرارداد مشخص شده باشد.

تجهيزات جديد

پس از نصب تجهيزات جديد (يا بازسازي شده) آزمايشات لازم بر روي تجهيزات بايد انجام گيرد. آزمايشات بايد كاركرد صحيح تجهيزات را نشان دهد. آزمايشات بايد بر طبق استانداردهاي مناسب و مرتبط انجام گيرد. نتايج آزمايشات بايد نگهداري گردد.

 

نگهداري  (Maintenance)

سازنده بايد طرح مكتوبي براي نگهداري تجهيزات داشته باشد. اين طرح بايد اطمينان از انجام كنترل و بازديد تجهيزات در رابطه با متغيرهاي قابل كنترل در مربوطه را نشان دهد. اين طرح ممكن است به مواردي كه بطور اساسي، مربوط به تضمين كيفيت سازه هاي جوشكاري شده باشد، محدود گردد.

مثالهايي براي اين موارد به شرح زير ميباشد:

وضعيت راهنماها و فيكسچرهاي تجهيزات جوشكاري و برشكاري اتوماتيك

وضعيت آمپرسنج ها و ولت سنج ها، دبي سنج ها و غيره كه براي ماشينهاي جوشكاري استفاده ميشوند.

وضعيت كابلها، شلنگها، اتصالات و غيره

وضعيت سيستم كنترل در تجهيزات جوشكاري مكانيزه يا اتوماتيك

وضعيت ترموكوپلها و ديگر دستگاه هاي اندازه گيري دما

وضعيت تغذيه كننده ها و مجراي عبور سيم ها

تجهيزات معيوب نبايد استفاده شود.

بخش بعدی به الزامات فعالیتهای جوشکاری میپردازد:

مشخصات روش جوشكاري   (WPS)

سازنده بايد مشخصات روش جوشكاري را مطابق قسمتهاي مربوطه استانداردISO 9956 تهيه نمايد و بايد اطمينان پيدا كند كه اين دستورالعمل ها بطور صحيح استفاده ميشود.

تاييديه مشخصات روش جوشكاري   (WPAR)

مشخصات روش جوشكاري بايد طبق استانداردISO 9956 قبل از شروع توليد تاييد شود. روش تاييد بايد بر طبق استانداردهاي به كار رفته مربوطه يا بر طبق موارد مندرج در قرارداد باشد. دستورالعملهاي ديگر نظير دستورالعمل عمليات حرارتي تنها بايد بر طبق استاندارد كاربردي مربوطه يا موارد مندرج در قرارداد تاييد شود.

دستور كارها   (Work Instructions)

سازنده ممكن است مستقيما از  WPSدر كارگاه براي راهنمايي جوشكاران استفاده كند، يا ممكن است از دستورالعملهاي تهيه شده استفاده نمايد. چنين دستورالعملهاي خاصي بايد از  wpsهاي تاييد شده تهيه شود. اين دستور كارها به تاييد جداگانه نياز ندارد.

مستند سازي   (Documentation)

سازنده بايد روشهايي براي نگهداري و كنترل اسناد كيفيتي مربوطه مانند WPSها، تاييديه هاي آنان WPAR و تاييد جوشكاران داشته باشد.

 

اما بخش بعدی بحث بسیار پر مشکل مواد مصرفی جوش است:

مسئوليتها و روشهاي کنترل مواد مصرفي جوش بايد توسط سازنده مشخص شود.

 آزمون سري توليد (Batch Testing)

اگر در قرارداد بيان شده باشد بايد از سري توليد مواد مصرفي امتحان بعمل آيد.

انبار نمودن و جابجايي

سازنده بايد رويه هايي را براي نگهداري، جابجايي و استفاده از مواد مصرفي تهيه و اجرا نمايد تا كه از جذب رطوبت، اكسيد شدن، آسيب ديدن و غيره جلوگيري نمايد.اين روشها بايد بر طبق پيشنهادات توليد كنندگان مواد مصرفي باشد

 

بخش بعدی مربوط به نگهداری و رفتار با فلزات پایه میشود:

مواد (فلزات مورد مصرف در جوشكاري) بايد به نحوي نگهداري و انبار شود كه آسيب و تاثير نبيند.

شناسايي و علامت گذاري در هنگام انبار كردن نيز بايد رعايت شود.

البته قبل از ادامه باید این نکته را یادآور شوم که پایه این استانداردها استاندارد ایزو 9001 میباشد و ارتباط تنگاتنگی بین مفاد آن با مفاد و الزامات 9001 وجود دارد

اینجا لازم است بخشی از کلیات استاندارد را ذکر نمایم:

 اين استاندارد مستقل از نوع سازه جوشكاري شده ميباشد.

اين استاندارد خواسته هاي كيفي براي جوشكاري را در كارخانه و كارگاه تعيين ميكند.

اين استاندارد راهنمايي براي تشريح قابليت و توانايي سازنده جهت دستيابي به خواسته هاي مشخص شده ميباشد.

اين استاندارد همچنين ممكن است به عنوان پايه اي براي ارزيابي توانايي و ظرفيت سازنده توسط خودش مورد استفاده قرار گيرد.

اين استاندارد براي مواقعي مناسب است كه جهت نشان دادن توانايي هاي يك سازنده، خواسته هاي كيفي مشخصي را در يك يا چند مورد زير بايد برآورده نمايد:

يك قرارداد بين طرفين

يك استاندارد كاربردي

يك خواسته قانوني

 

دو نکته مهم در جملات بالا:

استاندارد مستقل از سازه است یعنی برای تولید هر محصول جوشکاری شده ای قابل استفاده است. دقت کنید "تولید هر محصول"

این یک استاندارد محصول نیست یعنی محصول شما ایزو 3834 نمیگیرد بلکه کارگاه یا سازنده این استاندارد را مستقر میکند.

دوم اینکه در حال حاضر این استاندارد در کشور ما جزو استانداردهای اجباری است و به نعبیری یک خواسته قانونی به حساب می آید

بخش بعدی عملیات حرارتی بعد از جوش:

سازنده بايد مسئوليت كامل تهيه مشخصات و انجام هرگونه عمليات حرارتي بعد از جوش را به عهده گيرد.

 اين دستورالعمل بايد هماهنگ با فلز پايه، طرح اتصال، سازه جوشكاري شده و همچنين استاندارد كاربردي و يا خواسته هاي مشخص شده باشد.

 گزارش ثبت شده عمليات حرارتي در طول كار بايد موجود باشد. اين گزارش بايد نشان دهد كه عمليات حرارتي طبق مشخصات انجام شده و مراحل آن به دقت قابل رديابي باشد.

بخش بعدی پیرامون موضوع بازرسی و آزمون است:

بازرسي و آزمايش بايد در نقاط و مراحل كاري مناسب انجام شود تا از مطابقت خواسته هاي قرارداد اطمينان به عمل آيد. مكان و تعداد بازرسي يا آزمايشات به قراردا يا استاندارد مربوطه و به روش جوشكاري و نوع سازه بستگي دارد.

سازنده ممكن است آزمايشات اضافي را بدون هيچ محدوديتي انجام دهد، گزارش اين آزمايشات مورد نياز نيست.

 

بازرسي و آزمون قبل از جوشكاري:

 

قبل از جوشكاري موارد زير در مواقع لزوم بايد بررسي شود:

مناسب بودن و اعتبار گواهي جوشكاران  (ISO 9606)

مناسب بودن wps (ISO 9956)

شناسايي فلز پايه

شناسايي مواد مصرفي جوش

آماده سازي اتصال (شكل و ابعاد) (ISO9692)

تنظیم فاصله FIT UP  جیگ ها و خال جوشها

 هرگونه خواسته مشخص شده اي در  WPSنظير جلوگيري از پيچيدگي

ترتيب هرگونه آزمايش توليدي  (Production Test)

مناسب بودن شرايط كاري براي جوشكاري به علاوه شرايط محيطي

 

بازرسي و آزمون در هنگام جوشكاري:

 

در هنگام جوشكاري بررسي و بازبيني هاي متناسب با كار در صورت نياز بطور مستمر به شرح زير بايد انجام شود:

پارامترهاي اساسي جوشكاري نظير آمپر، ولتاژ، سرعت حركت

پيشگرمايي/ درجه حرارت بين پاسي   (ISO 13916)

تميزكاري و شكل پاسها و لايه هاي فلز جوش

گوجينگ (لايه برداري از پشت)

ترتيب و نوبت جوشكاري

كنترل پيچيدگي

استفاده صحيح و جابجايي مواد مصرفي

هرگونه آزمايش حين كار نظير كنترل ابعاد

 

بازرسي و آزمون بعد از جوشكاري:

 

بعد از جوشكاري انطباق با معيارهاي قبولي مربوطه بايد بررسي شود، در مواقع لازم:

به وسيله بازرسي چشمي

بوسيله آزمايشات غير مخرب  طبق ISO 9712

شكل، فرم و ابعاد جوش

نتايج و گزارش عمليات بعد از جوشكاري نظير سنگ زدن، عمليات حرارتي بعد از جوش يا پير سختي

 

وضعيت آزمون و بازرسي (Inspection & Test Status):

لازم است كه بوسيله اقداماتي مناسب مانند علامتگذاري قطعه كار يا كارت گردش كار، وضعيت بازرسي و آزمون سازه جوشكاري شده مشخص گردد.

 

بخش بعدی، موارد غير منطبق و عمليات اصلاحي :

اقدامات لازم در جهت جلوگيري و كنترل از استفاده از محصولات غير منطبق با مشخصات و كاربرد آنها در موارد غير مجاز بايد به عمل آيد.

زماني كه تعميرات و يا اصلاح به توسط سازنده انجام ميشود، روش مناسب و دستورالعمل انجام اصلاحات و يا تعميرات بايد در محل كار موجود باشد. وقتي كه تعميرات انجام شد موارد مورد اصلاح، مطابق خواسته هاي اصلي بايستي مجددا بازرسي، آزمايش و امتحان شوند.

اقداماتي لازم است پايه گذاري گردند تا اطمينان دهد شرايطي كه اثرات منفي بر كيفيت جوش دارند سريعا شناسايي شده و اصلاحات لازم صورن گيرد.

 

بخش بعدی کالیبراسیون

سازنده بايد عهده دار كاليبراسيون تجهيزات مربوط به بازرسي، اندازه گيري و آزمون باشد. كليه تجهيزات مورد استفاده در ارزيابي كيفيت سازه جوشكاري شده بايد به طور مناسب كنترل و در فواصل مشخص كاليبره شود.

 

بخش بعدی مربوط به شناسايي و قابليت رديابي میشود:

شناسايي و قابليت رديابي در خلال كليه فرآيندهاي توليد در مواقع مقتضي بايد قابل انجام باشد. سيستم هاي مستند سازي كه قابليت شناسايي و رديابي عمليات جوشكاري را اطمينان ميدهد بايد در موقع لزوم شامل موارد زير گردد:

طرح هاي توليد

برگه هاي مسير توليد  (Routing Cards)

سوابق محل هاي جوشكاري سازه

علامت گذاري جوش، مهر زدن، برچسب زدن و غيره

قابليت رديابي (براي جوشكاري اتوماتيك و مكانيزه شامل قابليت رديابي جوشكاران اپراتورهاي جوشكاري) به جوش خاص

تاييديه جوشكاران و دستورالعمل

پرسنل و روشهاي آزمونهاي غير مخرب

مواد مصرفي جوش مانند نوع و شماره ذوب يا سري

 

آخرین بخش استاندارد مربوط به سوابق كيفيتي  (Quality Records)

سوابق كيفيتي بر طبق خواسته هاي قرارداد در هنگام نياز بايد شامل موارد زير باشد:

سوابق بازنگري قرارداد / طراحي

تاييديه مواد

تاييديه مواد مصرفي جوش

مشخصات روش جوشكاري

سوابق تاييديه روش جوشكاري

گواهينامه جوشكاران يا اپراتور جوشكاري

گواهي هاي افراد آزمونهاي غير مخرب

سوابق و مشخصات روش عمليات حرارتي

گزارش ها و روشهاي آزمونهاي مخرب و غير مخرب

گزارش هاي ابعادي

گزارش تعميرها و ديگر موارد غير منطبق

گزارشهاي كيفي بايد حداقل براي مدت 5 سال در غياب هرگونه خواسته هاي مشخص ديگري نگهداري گردند.

منابع:

- سری استانداردهای ملی ایران ایزو 3834

- کتاب راهنمای تضمین کیفیت در تکنولوژی جوشکاری تالیف مهندس ادب آوازه، مهندس ایمانیان

- جزوه آموزشی تضمین کیفیت در فعالیتهای جوشکاری، موسسه گسترش علم و فن جوش

تهیه کننده : مهندس یاسر رفتاری

مطالعه بیشتردر مورد استانداردایزو3834 ISO