استاندارد ایزو 9000:
از دیدگاه عمومی و بر پایه اصول علمی, (تضمین کیفیت) شواهدی را فراهم می آورد تا بر اساس آنها کلیه اشخاص ذیربط (از جمله مدیران, کارکنان و مشتریان) اعتماد داشته باشند که تمامی فعالیت های مرتبط به کیفیت به طور موثر و کارا به اجرا در می آید.
در سال 1987 کمیته فنی 176 سازمان ایزو ISO/TC 176 سری استاندارد ISO 9000 را به جهانیان ارائه نمود.
هدف از تدوین این سری استاندارد به وجود آوردن الگوئی بینالمللی برای پیاده سازی و استقرار سیستمهای مدیریت و تضمین کیفیت بوده که مورد استقبال فراوان در سطح دنیا قرار گرفت.
خانوادهی استانداردهای ایزو 9000
پیشینه:
پیشینه خانوادهی استانداردهای ایزو 9000 به چندین بخش مربوط میشود که هر یک در ادامه به صورت خلاصه و جداگانه مورد بحث قرار میگیرد.
استانداردهای آمریکا:
استانداردسازی برای بازار، یک ضرورت به حساب آمده و از هزاران سال پیش، استانداردهای محصول، مالی، اندازهگیری و دیگر استانداردها با حیات بشر همراه بودهاند. در ارتباط با مدیریت کیفیت، اولین استانداردهای نظام مدیریت کیفیت برای قراردادها توسعه یافت. به عنوان مثال، استاندارد 9858 MILQ به وسیله وزارت دفاع آمریکا برای اولین بار در سال 1959 تهیه و در سال 1963 تحت عنوان A9858MIL Q مورد بازنگری قرار گرفت و استاندارد 45208MIL I برای اولین بار در سال 1961 تهیه و در سال 1981 بازنگری شد. این استانداردهای اجباری[1] به منظور ارائه تضمین کیفیت از تولید جنگافزارهای با کیفیت بالا برای بخشهای تدارکاتی صنایع دفاع آمریکا بود.
در این ارتباط، استانداردهای ملی اختیاری2 توسط سازمانهای زیادی در آمریکا تهیه و منتشر شده است که از آن جمله میتوان از انجمن آزمون مواد آمریکا، انجمن مهندسان مکانیک آمریکا، مؤسسهی مهندسان الکترونیک و الکتریک، انجمن کیفیت آمریکا و غیره نام برد. تمام این انجمنهای تخصصی، اکثر استانداردهای خود را تحت حمایت و سرپرستی مؤسسه استانداردهای ملی آمریکا (ANSI)3 منتشر نمودهاند و اکثر آنها هر دو تاییدیه انجمنهای مربوط و ANSI را دارند. در حال حاضر بیش از 11000 استاندارد ANSI وجود دارد که اکثر آنها مختص محصولات است. خود ANSI از اعضای مستقل، 1000 مؤسسه، 30 نهاد دولتی، و 250 سازمان حرفهای فنی، بازرگانی و مصرفکننده تشکیل شده است.
ANSI نمایندهی انحصاری آمریکا در هیئت تحریریهی انجمنهای استانداردسازی مانند سازمان بینالمللی استانداردسازی (ISO)، کمیته بینالمللی الکترونیکی و کنگره استانداردهای منطقه اقیانوس آرام است. برای تسهیل پیشرفت استانداردهایی که در ارتباط با تضمین کیفیت و کنترل کیفیت تدوین میشود، انجمن کیفیت آمریکا (ASQ)4 در سال 1974 به عنوان هیئت تحریریهی استاندارد از طرف ANSI مورد تأیید قرار گرفت. در سال 1978 کمیته رسمی استانداردهای5 ANSI که به 1Z معروف است تأسیس شد که در آن ASQ نقش دبیرخانه را بازی میکرد. یکی از استانداردهای اختیاری اولیهی کیفیت که در آمریکا تحت عنوان مشخصات الزامات کلی یک برنامهی کیفیت توسعه یافت به نام استاندارد 1971-8/1Z منتشر شد. این استاندارد که توسط ASQ تهیه و تدوین گردیده بود در سال 1985 تحت عنوان ANSI/ASQC C1، بازنگری شد. در سالهای بعد استاندارد دیگری تحت عنوان رهنمودهای کلی برای نظامهای کیفیت (1979- 15/1Z ANSI/ASQC) توسط کمیته رسمی استاندارد 1Z نوشته شد. این استاندارد، بعدها اساس و بنیان اولین ویرایش استانداردهای بینالمللی ایزو 9004 (ISO-9004) را در سال 1987 تشکیل داد و نسخهی آمریکایی آن تحت استاندارد شماره 9004ANSI/ISO/ASQ Q مشخص گردید و سومین ویرایش این استاندارد تحت استاندارد 2000-9004ANSI/ISO/ASQ Q شناخته شد.
استانداردهای اروپا:
استانداردهای دیگری مشابه استانداردهای A9858 MIL-Qو 15/1Z ANSI/ASQC هم همزمان در کشورهای دیگر توسعه یافت که برخی از آنها در جدول زیر آمده است:
برخی از استانداردهای اروپا
کشور استاندارد
انگلیس راهنمایی برای تضمین کیفیت 1972: 4891 BS
فرانسه توصیههایی برای یک نظام مدیریت کیفیت برای استفاده در بنگاهها 110-50 AFNOR NFX
فرانسه نظامهای تضمین کیفیت برای استفاده در بنگاهها 111-50 AFNOR NFX
آلمان عوامل اصلی نظامهای تضمین کیفیت 355-55 DIN
بعضی از استانداردهای دیگری که در آن زمان توسعه یافت و چند نمونه از آن در جدول زیر آمده است استانداردهای چند سطحی بودهاند، به این معنا که بسته به اهداف سازمان، سطوح متفاوتی از الزامات تضمین کیفیت را ارائه میدادند و اغلب برای قراردادها وضع شده بودند.
برخی دیگر از استانداردهای اروپا
کشور استاندارد
انگلیس مشخصات برای طرح، تولید و نصب 1979-5750 BS
کانادا الزامات برنامه تضمین کیفیت 1978-299CSA Z
نروژ الزامات برنامه تضمین کیفیت پیمانکار 1594- NVS-S
آفریقای جنوبی مقررات نظامهای مدیریت کیفیت 1979-0157 SABS
استرالیا نظام کنترل کیفیت تأمینکنندهها 1975-1821 AS
این استانداردها و برخی دیگر از آنها که در شکل 3.1 به آنها اشاره شده است، در توسعهی خانوادهی استانداردهای ایزو 9000 که توسط کمیته فنی 176 آن تهیه و انتشار یافت نقش عمدهای بازی نمودند.
Mandatory Standards 2. Voluntary Standards
American National Standards Institute (ANSI) 4. American Society for Quality
Accredited Standards Committee