استانداردهای بینالمللی:
در سال 1979، سازمان بینالمللی استانداردسازی[1] کمیتهی فنی 176 را با هدف استانداردسازی در مدیریت کیفیت[2] که شامل نظامهای کیفیت، تضمین کیفیت و فناوریهای پشتیبانی، و شامل رهنمودهایی برای انتخاب و بهکارگیری این استانداردها است تشکیل داد. در سالهای 1986 تا 1987، شش استاندارد توسط کمیته فنی منتشر شد و تا سال 2001 تعداد استانداردهای منتشر شده به 27 مورد رسید. اولین استـاندارد از شش استاندارد که در سال 1986 منتشر شد ایزو 8402(ISO 8402) بود که مشتمل بر 22 ماده[3] است و در سال 1994 به 67 ماده افزایش یافت. سومین ویرایش این استاندارد به ایزو 9001-2000 (ISO 9001-2000)، معروف میباشد دارای 80 ماده است. در ویرایش سال 2000 این استاندارد، مادههای مقرر به ده بخش به صورت زیر تقسیم شدهاند:
ورودی به استاندارد ISO900
1- پنج ماده در رابطه با کیفیت
2- پانزده ماده در رابطه با مدیریت
3- هفت ماده در رابطه با سازمان
4- پنج ماده در رابطه با فرایند و محصول2
5- چهار ماده در رابطه با مشخصهها3
6- سیزده ماده در رابطه با انطباق4
7- شش ماده در رابطه با مستندسازی5
8- هفت ماده در رابطه با آزمایش
9- دوازده ماده در رابطه با ممیزی و
10- شش ماده در رابطه با تضمین کیفیت برای فرایندهای اندازهگیری.
از زمان انتشار ویرایش سوم استانداردهای اصلی ایزو 9001 و 9004 در سال 2000، بعضی از استانداردهای خانوادهی ایزو 9000 حذف گردیدند. استانداردهای ایزو 9002 و 9003 که در سال 1987منتشر و در سال 1994 بازنگری شده بودند، به کنار گذاشته شد و فقط ایزو 9001 به عنوان تنها استانداردی که حاوی الزامات نظام مدیریت کیفیت است باقی ماند. ایزو 9000-1-1994 که حاوی اطلاعاتی در بارهی خانوادهی استانداردها و کاربرد آنها است با ایزو 8402 در ایزو 9001-2000 ادغام شدند. همچنان که پیشتر نیز بیان شد، کمیتهی فنی 176 حدود 27 استاندارد را قبل از انتشار ویرایش 2000 به عنوان مجموعه استانداردها توسعه داده بود که بسیاری از این استانداردها در زمان انتشار استانداردهای اصلی ویرایش 2000 یا با یکدیگر ادغام شدند و یا حذف گردیدند.
بعضی از این استانداردها، استانداردهای ممیزی کیفیت هستند که تحت عناوین استانداردهای ایزو 1-10012، 2-10012 و 3-10012 معرفی شدهاند. اخیراً یک کمیتهی فنی جدید به نام 207 TC در ایزو شکل گرفته که مسئول توسعه استانداردهای نظامهای مدیریت زیستمحیطی است. این کمیته فنی، استانداردهای ممیزی را تدوین نموده است که تحت عناوین استانداردهای ایزو 14010، 14011 و 14012 معرفی شدهاند. هر دو کمیته فنی تصمیم گرفتند که این استانداردهای ممیزی در یک استاندارد به نام ایزو 19011 ادغام شوند تا ممیزی هر دو نظام مدیریت زیست محیطی و کیفیت را پوشش دهند. چهارمین و آخرین ویرایش از سری استانداردهای مدیریت کیفیت استاندارد ایزو 9001-2008 میباشد که در تاریخ 13 نوامبر سال 2008 میلادی منتشر شده است. هدف اصلی از انتشار این ویرایش ارائهی توضیحات و تفسیر و شفافسازی استاندارد قبلی بوده و تغییرات اندکی در ویرایش قبلی اعمال شده است. اعضای فعلی خانواده استانداردها و راهنماهای ایزو 9000 به صورت زیر میباشند:
الف- استانداردهای اصلی
1- ایزو 9000-2005، مبانی و فرهنگ لغات نظامهای مدیریت کیفیت.
2- ایزو 9001-2008، الزامات نظامهای مدیریت کیفیت.
3- ایزو 9004-2000، نظامهای مدیریت کیفیت-رهنمودهایی برای بهبود عملکرد.
4- ایزو 19011-2002، رهنمودهایی در ممیزی مدیریت کیفیت و یا زیست محیطی[4].
ب- استانداردهای بینالمللی دیگر
1- ایزو 10012 – 2003 که حاوی الزامات تضمین کیفیت برای اندازهگیری ابزارها است.
2- ایزو 10015 - 1999 مدیریت کیفیت که حاوی رهنمودهایی برای آموزش است.
پ- گزارشهای فنی
1- ایزو 10006-2003 که حاوی رهنمودهایی برای کیفیت در پروژههای مدیریت است.
2- ایزو 10007 - 2003 که حاوی رهنمودهایی برای مدیریت پیکربندی[5] است.
3- ایزو 10013 - 2001 که حاوی رهنمودهایی برای توسعه مستندسازی نظام مدیریت کیفیت[6] است.
4- ایزو 10014 - 2006 که حاوی رهنمودهایی برای مدیریت اقتصاد کیفیت[7] است.
5- ایزو / TR 10017 - 2003 که رهنمود فنون آماری برای ایزو 9001 است.
تنها استانداردی که در این خانواده ممکن است برای ثبت یا برای دریافت گواهینامه نظام مدیریت کیفیت مورد استفاده قرار گیرد ایزو 9001-2008 میباشد، در حالی که در دو ویرایش اول، سه استاندارد ایزو 9001، 9002 و 9003 وجود داشتند. در این ارتباط، میتوان گفت که کاملترین آنها استاندارد ایزو 9001 بود که تمام قسمتهای نظام مدیریت کیفیت را پوشش میداد. استاندارد ایزو 9002 کاملاً شبیه ایزو 9001 بود ولی الزامات مرحله طراحی در آن در نظر گرفته نمیشد، و در استاندارد ایزو 9003، چندین الزام دیگر نیز حذف شده بود. در نسخه 2000 ایزو 9001 و نسخهی 2008 این استاندارد، چنانچه به علت ماهیت سازمان، الزاماتی کاربرد نداشته باشند حذف میشوند.
[1]. International Organization for Standardization
[2]. Generic Quality Management
[3]. Terms 2. Process & Product 3. Characteristics 4. Conformity 5. Documentation
[4]. Guidelines on Quality and / or Environmental Management Auditing
[5]. Guidelines for Configuration Management
[6]. Guidelines for Deeloping Quality Management System Documantatio
[7]. Guidelines for Managing the Economics of Quality 4. Process Approach