تمایز بین مفهوم «آموزش» و «یادگیری» و چگونگی حرکت از آموزش به یادگیری در استانداردهای ایزو

در دنیای رقابتی امروز، بهبود مستمر عملکرد سازمانی بدون توسعه سرمایه انسانی ممکن نیست. استانداردهای ایزو در حوزه مدیریت کیفیت، به ویژه در استاندارد ISO 10015، به‌وضوح به تمایز بین مفهوم «آموزش» و «یادگیری» اشاره کرده‌اند. درک صحیح این تفاوت می‌تواند نقش کلیدی در اثربخشی برنامه‌های توسعه منابع انسانی ایفا کند. در این مقاله، به بررسی دقیق تمایز بین آموزش و یادگیری در استانداردهای ایزو می‌پردازیم و با یک مثال کاربردی، مسیر حرکت سازمان‌ها از آموزش صرف به یادگیری اثربخش را تحلیل می‌کنیم.

بخش اول  آموزش چیست؟  

آموزش، فرآیندی ساختاریافته است که از طریق انتقال دانش، مهارت یا نگرش خاص از مربی به متعلم صورت می‌گیرد. این فرآیند معمولاً توسط منابع مشخص مانند کلاس، آموزش آنلاین یا کارگاه انجام می‌شود.

ویژگی‌های کلیدی آموزش عبارت‌اند از:

- محوریت مربی یا مدرس  

- انتقال اطلاعات به صورت یک‌طرفه  

- هدف‌گذاری کوتاه‌مدت  

- قابلیت برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دقیق  

- سنجش‌پذیری با آزمونی مشخص

📌 به زبان ساده‌تر، آموزش یعنی: «من به تو چیزی یاد می‌دهم».

بخش دوم  نحوه یادگیری چیست؟  

یادگیری یک فرآیند درونی و فردمحور است که طی آن فرد، اطلاعات دریافتی را پردازش کرده، تجربه می‌کند و آن را به رفتار یا عملکرد مؤثر تبدیل می‌کند. برخلاف آموزش، یادگیری الزاماً در زمان مشخصی اتفاق نمی‌افتد، بلکه تدریجی، عمیق و پایدار است.

ویژگی‌های یادگیری:

- محوریت فرد یادگیرنده  

- درگیر شدن حواس، تجربه و تحلیل  

- یادگیری از طریق خطا، آزمون و مقایسه  

- اثربخشی بلندمدت  

- نیاز به انگیزش و درگیری ذهنی

📌 اگر آموزش انتقال اطلاعات است، یادگیری درک و به‌کارگیری آن اطلاعات است.

بخش سوم : آموزش با مفهوم یادگیری چه تفاوتی دارد؟  

در مسیر توسعه منابع انسانی، بسیاری از سازمان‌ها تنها به ارائه جلسات آموزشی اکتفا می‌کنند. اما استانداردهای ایزو به‌ویژه در ISO 10015 تأکید دارند که هدف نهایی باید یادگیری اثربخش باشد، نه صرفاً برگزاری دوره‌های آموزشی. اینجاست که تمایز بین «آموزش» و «یادگیری» اهمیت پیدا می‌کند.

برخی تفاوت‌های کلیدی:

| آموزش                      | یادگیری                          |

|---------------------------|----------------------------------|

| انتقال اطلاعات             | درک، ادراک و به‌کارگیری دانش      |

| امکان برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت | نیاز به زمان و تداوم            |

| وابسته به مدرس            | کاملاً فردمحور                  |

| شروع مشخص دارد              | ممکن است تدریجی و بدون اطلاع قبلی آغاز شود   |

بخش چهارم : استاندارد آموزشی چیست و چرا استانداردهای ایزو اهمیت دارند؟  

استانداردهای آموزشی، چارچوب‌هایی هستند که برای طراحی، اجرا، ارزیابی و بهبود دوره‌های آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حوزه سیستم‌های مدیریت کیفیت، استاندارد ISO 10015 به‌عنوان مرجع اصلی آموزش منابع انسانی در سازمان‌ها شناخته می‌شود.

استانداردهای ایزو مانند:

- ISO 10015:2019 – راهنمای آموزش و توسعه منابع انسانی در سازمان‌ها (برای دانلود رایگان، به منابع خارجی مانند ASQ مراجعه کنید.)

- سایر استانداردهای مرتبط مانند ISO 29990 (یادگیری و آموزش غیررسمی)

بخش پنجم : فرمول یادگیری چیست؟ چگونه به یادگیری اثربخش برسیم؟  

مسیر حرکت از آموزش صرف به یادگیری اثربخش نیازمند یک فرمول ساده اما کاربردی است:

- تعریف نیاز یادگیری واقعی بر اساس عملکرد (نه فقط دانش تئوری)  

- طراحی تجربه‌هایی که به فرد امکان تمرین، بازخورد و تکرار بدهد  

- سنجش اثربخشی نه بر اساس حضور در کلاس، بلکه بر اساس تغییر رفتار و عملکرد  

- پیگیری و بازبینی منظم تاثیرات یادگیری در محیط واقعی کار  

مثال کاربردی:  

فرض کنید در یک کارخانه، کارگران بخش کنترل کیفیت به‌صورت فشرده با اصول ISO 9001 آشنا می‌شوند. پس از پایان دوره، میزان یادگیری با اعلام رضایت‌نامه و آزمون کتبی مشخص می‌شود. اما آیا این کارگران مفاهیم را واقعاً یادگرفته‌اند؟ درک واقعی زمانی مشهود می‌شود که آنها اشتباهات تولید را دقیق‌تر تشخیص دهند یا در اصلاح فرآیندهای تولید مشارکت کنند.

یعنی:  

🎯 یادگیری واقعی زمانی شکل می‌گیرد که افراد، دانش را در عمل نشان دهند

بخش ششم : آموزش جامع چیست و چه جایگاهی در مسیر یادگیری دارد؟  

آموزش جامع به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها اطلاق می‌شود که فراتر از انتقال دانش صرف عمل می‌کند و فرد را درگیر یادگیری عمیق، در تجربه واقعی و بازخورد مستمر می‌کند.

ویژگی‌های آموزش جامع:

- ترکیب آموزش نظری + آموزش عملی  

- درگیر کردن یادگیرنده با پروژه‌های واقعی  

- طراحی بر اساس سبک‌های مختلف یادگیری (بصری، شنیداری، عملی)  

- پشتیبانی از طریق منتورشیپ یا کوچینگ

 

در استاندارد ISO 10015 به صراحت تأکید شده است که آموزش باید منجر به یادگیری شده و اثربخشی آن سنجیده شود.

بخش هفتم : چگونه در استانداردهای ایزو از آموزش به یادگیری حرکت کنیم؟  

چند راهکار کلیدی برای حرکت از آموزش سنتی به یادگیری اثربخش در استانداردهای ایزو:

✅ تحلیل شکاف عملکردی (Performance Gap Analysis) پیش از طراحی دوره  

✅ استفاده از ابزارهای رسمی مانند فرم ارزیابی آموزش (مانند نمونه فرم استاندارد آموزشی)  

✅ تعیین شاخص‌های یادگیری (Learning KPI)  

✅ تهیه برنامه توسعه شخصی (IDP) به‌جای برنامه‌های عمومی  

✅ بازبینی مجدد فرآیند پس از آموزش و اندازه‌گیری تغییر رفتار

مثال عملی:  

یک شرکت مهندسی که به دنبال پیاده‌سازی ایزو 10015 است، برای کارکنان خود آموزش صرف برگزار نمی‌کند. بلکه با بررسی اثر آموزش‌ها بر نتایج پروژه‌ها، تصمیم می‌گیرد که کدام دوره‌ها تکرار، حذف یا اصلاح شوند.

نتیجه‌گیری:  

تمایز بین مفهوم «آموزش» و «یادگیری» و چگونگی حرکت از آموزش به یادگیری در استانداردهای ایزو، عنصر حیاتی برای بهبود عملکرد منابع انسانی است. در عصر دانش‌محور امروز، دیگر تکیه بر برنامه‌های صرفاً آموزشی معنا ندارد. باید تحلیل کنیم، تجربه‌سازی کنیم، بازخورد بگیریم و اثربخشی عملکرد را بسنجیم.

خلاصه نکات مهم مقاله:

- آموزش یعنی انتقال دانش؛ یادگیری یعنی به‌کارگیری دانش  

- استاندارد ISO 10015 به شدت بر یادگیری اثربخش تأکید دارد  

- ابزارهایی مانند تحلیل شکاف، مربی‌گری و سنجش عملکرد، عوامل کلیدی هستند  

- یادگیری اثربخش می‌تواند به بهبود بهره‌وری، کاهش خطا و افزایش انگیزش کارمندان منجر شود  

آیا شما نیز تجربه‌ای از حرکت سازمان‌تان از آموزش به یادگیری داشته‌اید؟ در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.  

ایمیل جهت مشاوره و  صدور گواهینامه های ایزو :     arshanik016@gmail.com